​

​

          

Ontstaan van het project

"Resolutie-Metissen" 

​

 

 

Op 29 maart 2018 heeft de Kamer van Volksvertegenwoordigers unaniem een « Resolutie over de segregatie waarvan de metissen uit de periode van de Belgische kolonisatie in Afrika het slachtoffer zijn geweest », hierna « Resolutie-Metissen » genoemd, aangenomen (zie ook het verslag van 3 juli 2023 over de "stand van de uitvoering van de Resolutie"). De aanneming van deze resolutie was in de eerste plaats het hoogtepunt van een lange strijd onder leiding van de metissen en hun nakomelingen, die door belangengroepen, onderzoekers, parlementariërs en de media werd voortgezet. Daarnaast bracht deze resolutie een officiële erkenning van de segregatie waarvan de metissen onder Belgisch koloniaal bewind het slachtoffer waren en van de desastreuze gevolgen hiervan, waaronder de gedwongen adopties en het verlies van hun oorspronkelijke identiteit en familiebanden.

 

Daarnaast maakte de resolutie een reeks verzoeken aan de federale regering over, onder meer de toegang tot archiefstukken die toelaten de geschiedenis van de koloniale metissen te reconstrueren en hun geboortenamen te traceren, hun biologische ouders te identificeren en hun familiegeschiedenis te reconstrueren.

​

De artikelen 6 en 7 van de Resolutie-Metissen verzoeken de regering specifiek: 

• een uitvoerig historisch onderzoek te laten uitvoeren naar de rol van de burgerlijke en kerkelijke overheden in de behandeling van de metissen in de koloniale tijd in Belgisch-Congo en in Ruanda-Urundi, een onderzoek waarvan het resultaat zal worden gepresenteerd in de Kamer van volksvertegenwoordigers. (art.6)

• dat alle persoonlijke dossiers van de metissen worden geïnventariseerd en dat er onderlinge verbanden worden gelegd, met name om de problemen te kunnen oplossen die te wijten zijn aan naamsveranderingen of de foutieve spelling van namen. (art. 7)
   

 

Implementatie van de "Resolutie-Metissen"
 

Na de aanneming van de resolutie is een werkgroep opgericht om na te gaan hoe de resolutie het beste kan worden uitgevoerd. Deze werkgroep bestond uit vertegenwoordigers van de vereniging Metissen Van België, het Rijksarchief, het AfricaMuseum, de FOD Justitie, de FOD Buitenlandse Zaken, het kabinet van de Eerste Minister, het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Gelijke Kansen en Wetenschapsbeleid, en een academische expert. De werkgroep is tijdens de zomer en het najaar van 2018 meerdere malen bijeengekomen en heeft besloten dat het onderzoek naar de segregatie van de metissen als gevolg van de Belgische kolonisatie in twee opeenvolgende fases zal plaatsvinden:
 

• Fase 1 (vier jaar) : het opzetten van een databank die de individuele, familiale en collectieve trajecten van de metissen ten gevolge van de kolonisatie verzamelt (art.7)

• Fase 2 (vier jaar) : het uitvoeren van een uitgebreide historische studie, in het bijzonder om de verantwoordelijkheden van de burgerlijke en religieuze autoriteiten in de segregatie van de metissen vast te stellen (art. 6).

​

De eerste fase van het project ging van start op 1 september 2019 onder de gezamenlijke leiding van de FOD Buitenlandse Zaken, die het onderzoek financiert, en het Algemeen Rijksarchief. In september 2023 werd het project op basis van zijn verworvenheden en zijn belang verlengd tot januari 2026.  

 

De tweede fase ging van start op 1 februari 2022 en wordt gefinancierd door de kabinetten Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking, en POD Wetenschapsbeleid. Ze moet in januari 2026 afgewerkt zijn.

​

In 2023 heeft de Kamer van Volksvertegenwoordigers een stand van zaken opgemaakt van de voortgang in verband met de 11 punten van de Resolutie Metissen, waaronder – maar niet alleen – van het onderzoek dat wordt gevoerd bij het Rijksarchief. Het verslag is hier (link) beschikbaar.

 

Het project 

​

​

Een globaal onderzoek

​

Om tegemoet te komen aan de doelstellingen van artikels 6 en 7 van de Resolutie uit 2018 zet het onderzoeksproject in op het bestuderen van de rol en de impact van bestuurlijke, religieuze, gerechtelijke en genootschapsstructuren op de levensloop van metissen die werden geboren op grondgebied dat was gekoloniseerd door België of onder mandaat/voogdij van België stond (Congo en Rwanda-Urundi), vanaf de periode van Congo-Vrijstaat (1885-1908) tot die territoria onafhankelijk werden (1960-1962).

​

Vanaf eind 2019 werd gestart met een grootschalige identificatie en verwerking van bronnen uit overheids- en privéarchiefbestanden. Dankzij dit werk kan worden geantwoord op individuele vragen gesteld in de context van fase 1 van het project  en kan ook het historisch onderzoek worden ondersteund (fase 2). Hoewel het twee duidelijk onderscheiden fases zijn staan ze nauw met mekaar in verband en vullen ze zich wederzijds aan.  

​

Het segregatiebeleid dat door het Belgisch koloniaal bestel werd ingesteld gaf aanleiding tot het uiteenvallen van verwantschappen tussen broers en zussen, tot identiteitsverlies en tot losrukken van kinderen uit hun biologische familie. Het leidde ook tot verspreide archiefvorming. Fase 1 van het project verleent bijstand aan metissen die tijdens de koloniale tijd werden geboren en aan hun nakomelingen wanneer ze toegang wensen te krijgen tot archief dat over hen gaat en ze worden geholpen om  hun weg te vinden in het archivalisch labyrint.  Het feit dat het archief verspreid is verklaart de complexiteit en de omvang van het onderzoek evenals de veelheid aan individuele en collectieve lotgevallen van de metissen.   Als actoren van hun eigen geschiedenis worden de metissen bij het onderzoek betrokken, niet enkel via het archief maar ook door mondelinge getuigenissen op te nemen en via een regelmatige dialoog met hedendaagse verenigingen.   

​

Diverse bronnen

​

Dit onderzoek steunt op de minitieuze verwerking van een zeer divers bronnenarsenaal. Dit omvat het identificeren en bestuderen van enkele duizenden dossiers uit

​

- bijna 10 strekkende kilometer van het zogenaamde « Afrika-archief » - dat momenteel van de FOD Buitenlandse Zaken naar het Rijksarchief wordt overgedragen.

​

- archief dat zich in andere publieke en private archiefcollecties in België en in het buitenland bevindt, waaronder dat van de vereniging 'Association pour la Protection/Promotion des Mulâtres', religieuze congregaties, de Heilige Stoel, enz.​

​

Het is een werk van lange adem maar we breiden het bronnenarsenaal voortdurend uit en voegen niet alleen stukken toe die bewaard worden in wat vandaag de Democratische Republiek Congo, Rwanda en Burundi heet, maar ook getuigenissen die we verzamelen bij metissen en hun familieleden.

​

Een participatieve aanpak

​

Wij garanderen de neutraliteit en de onafhankelijkheid van het onderzoek en werken nauw samen met de belangengroepen die de metissen en hun nakomelingen vertegenwoordigen in België en Midden-Afrika. We werken ook samen met instellingen die expertise hebben opgebouwd rond de omkadering en het beheer van de raadpleging van adoptiedossiers, evenals met vertegenwoordigers van de politiek. Het project wil dus participatief en inclusief zijn, met groot respect voor de belevingen, de ervaringen en de expertise van elkeen. Het projectteam hecht er belang aan om op een professionele en humane manier de zoekvragen te behandelen van metissen en hun nakomelingen die hun persoonlijke geschiedenis willen reconstrueren en hun afstamming willen achterhalen.

​

​Aangezien het onderzoeksproject "Resolutie-Metissen" uitsluitend wetenschappelijk van aard is, heeft het team geen enkele bevoegdheid op het gebied van herstelbetalingen, naturalisaties, visa, akten van de burgerlijke stand, verwerving van de nationaliteit of eventuele financiële compensaties.

​​

Een project dat aandacht heeft voor maatschappelijke uitdagingen

​

​De "Wet van 21 maart 2023 teneinde toegang te verstrekken tot de archieven, met het oog op het opnieuw samenstellen van gezinnen waarvan de leden tot een scheiding werden gedwongen” maakt voortaan toegang mogelijk tot dossiers en persoonsgegevens van derden, in het kader van onderzoeksvragen die werden ingediend door metissen op zoek naar hun afstamming.  Met steun van het Rijksarchief en de leden van verschillende opvolgingscomités van het project heeft het projectteam er sinds 2019 voor gepleit dat in het Belgisch recht een afwijkingsstelsel zou worden ingeschreven op de AVG, uit hoofde van overweging 158 van de Verordening.

 

Dat is nu gebeurd: de wet die op 21 maart 2023 werd gestemd maakt het mogelijk om beter te beantwoorden aan een van de belangrijkste opdrachten die de regering aan het team heeft toevertrouwd. Tevoren maakte het juridisch kader het namelijk soms uiterst moeilijk om banden tussen familieleden of broers en zussen te reconstrueren, aangezien de toegang tot persoonsgegevens van derden die mogelijks nog in leven waren strikt onderworpen was aan hun voorafgaandelijk akkoord. De wet die werd aangenomen maakt het onder specifieke voorwaarden mogelijk om af te wijken van deze strikte gegevensbescherming.   

​

​